Folat (B9 Vitamini) Ne Demek?
Folat, B9 vitamini olarak da bilinen, vücut için önemli bir vitamindir. Doğal formunda folat olarak adlandırılırken, sentetik versiyonu folik asit adıyla bilinir ve genellikle takviyelerde kullanılır. Folat; DNA ve RNA sentezi, hücre bölünmesi, kırmızı kan hücrelerinin oluşumu ve sinir sisteminin düzgün çalışması için gereklidir.
Folat ve folik asit sıkça birbiri ile karıştırılan ifadelerdir. Bu konuya detaylı olarak yaklaştığınızda folat ve folik asitin arasındaki ince bir fark dikkat çeker. Sağlıklı yaşama yolculuk için hazırlanan bu yazımızda sizler folat ne demek, ne işe yarar, görevleri nelerdir gibi sorulara bilimsel çalışmalar eşliğinde yanıt arayacağız.
En doğru bilgiler ve sağlıklı sonuçlar için uzman doktor desteği alınız. İçeriğimizde yer alan bilgiler reçete niteliği taşımaz. Sağlıklı günler dileriz…
Folat Nedir?
Folat, B grubu vitaminleri arasında yer alan bir vitamin türüdür. Folat, suda çözünen bir B vitamini türüdür ve vücutta birçok biyokimyasal süreçte yer alır. Folik asit ise folatın sentetik formudur ve gıdalara eklenir veya takviye olarak alınır. Vücutta DNA sentezi ve hücre yenilenmesi gibi hayati işlevler için gereklidir. Özellikle gebelik döneminde anne ve fetüs sağlığı için önemli bir vitamindir.
Folat Latince bir kelimedir ve “yaprak” anlamını taşır. Bazı kaynaklarda süsleme yaprağı olarak yer aldığı da bilinir. Taşıdığı anlam itibariyle hakkında ufak bir tüyo verir ve yeşil yapraklı besinlerde yer aldığını ifade eder. Folat besinlerde doğal olarak yer alır. Sıkça karıştırılan folik asit ile farkı ise buradan gelir; folik asit besinlerde doğal olarak bulunmazken folat besinlerde yer alır.
Herschel K. Mitchell ve arkadaşları bu vitamini, 1941 yılında ıspanak yapraklarında keşfettiler.
Kaynak: Vikipedi
Folat Kaç Olmalı?
Folat, DNA sentezi gibi kritik biyolojik işlevlerde rol oynadığı için yetersiz folat seviyeleri, vücutta ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Bu nedenle, kan folat düzeyleri düzenli olarak kontrol edilmelidir. Peki, sağlıklı bireylerde folat düzeyi kaç olmalıdır?
Folat Değerleri
Sağlıklı insanın kanındaki folat seviyeleri 2.5-20 ng/mL (nanogram/mililitre) aralığında olmalıdır. Bu referans aralığı, yaş, cinsiyet ve bireysel farklılıklar göz önüne alındığında değişiklik gösterebilir.
Örneğin, hamilelik döneminde olan kadınlar için folat gereksinimi daha yüksektir ve bu durumda daha yüksek düzeyin korunması önemlidir. Yetersiz folat alımı, nöral tüp defekti gibi doğumsal anomalilere yol açabilir.
Çalışma: Health Encyclopedia, Folate
Bulgular: Yapılan çalışmalara göre folat eksikliği, sinir sistemi hasarlarına ve doğumsal anomalilere neden olabilmektedir. Ayrıca bu çalışma normal folat düzeylerinin kaç olması gerektiğini bilimsel deneyler ile göstermektedir.
Kaynak: University of Rochester Medical Center
Folat Serum Plazma Nedir?
Folat serum plazma, vücutta bulunan folatın kandaki sıvı bileşeni olan plazmada ölçülen seviyesini ifade eder. Bu ölçüm, bireyin folat durumunu değerlendirmenin bir yoludur ve folat eksikliği veya fazlalığının teşhisinde kullanılır.
Kan testleri, kırmızı kan hücreleri ve plazmadaki folat seviyelerini analiz eder. Bu testler özellikle hamile kadınlar veya folat eksikliği riski taşıyan diğer bireyler için önemlidir. Serum folat düzeyleri, hamilelik dönemindeki kadınlarda nöral tüp defektlerinin önlenmesi için kritik bir gösterge olarak kabul edilir.
Çalışma: Guideline: optimal serum and red blood cell folate concentrations in women of reproductive age for prevention of neural tube defects. In Guideline: optimal serum and red blood cell folate concentrations in women of reproductive age for prevention of neural tube defects.
Bulgular: Bu çalışma: “Kan folat konsantrasyonları kadınlarda folat durumunu iyileştirmeye yönelik müdahalelere yanıt veriyor mu? Folat konsantrasyonlarını ölçmek için kullanılan laboratuvar testlerinin performansı serum ve kırmızı kan hücresi folat değerlerini etkiler mi?” gibi sorulara yanıt aramaktadır.
Kaynak: World Health Organization. (2015).
Folat Ne İşe Yarar, Görevleri Nelerdir?
- Folat DNA ve RNA sentezini gerçekleştirmede yardımcıdır.
- Kırmızı kan hücrelerinin oluşumunu destekler; anemiyi önlemek için gerekli olan kırmızı kan hücrelerinin üretiminde önemli bir rol oynar.
- Folat, beyin ve sinir sisteminin sağlıklı şekilde çalışmasını sağlayabilir.
- Doğum sonrasında folat anne sütünü artıran bir vitamin olarak rol alır.
- Folat, Alzheimer riskine karşı koruyabilir.
- Kardiyovasküler hastalık riskini önleyebilir.
- Cilt sağlığında etkili olan folat cildin daha genç ve canlı görünmesini sağlayabilir.
- Hamilelik sırasında folat, fetüsün beyin ve omuriliği oluşturan sinir tüpünün düzgün gelişmesini sağlar, spina bifida gibi doğum kusurlarını önlemeye yardımcı olur.
Çalışma: Krishnaswamy, K., & Nair, K. M. (2001). Importance of folate in human nutrition.
Bulgular: Bu çalışma, folat alımı ve beslenmesinin anemiyi, nöral tüp defektlerini ve muhtemel yüksek kardiyovasküler hastalık görülme sıklığını azaltmak için faydalı olabileceğini göstermektedir.
Kaynak: British Journal of Nutrition
Folat Düşüklüğü Nedir?
Folat düşüklüğü, vücudun yeterince folat alamadığı veya emilim sorunları nedeniyle folat seviyelerinin düşük olduğu bir durumdur. Folat düşüklüğü gibi durumlar anemiye ya da nöral tüp defektlerine neden olabilir.
Çalışma: Hildebrand, L. A., Dumas, B., Milrod, C. J., & Hudspeth, J. C. (2021). Folate deficiency in an urban safety net population.
Bulgular: Folat düşüklüğündeki kalıcılık durumu ırksal, etnik ve sosyoekonomik eşitsizlikler göz önüne alındığında, tüm popülasyonlar için geçerli olmayabilir. Bu çalışma, kentsel güvenlik ağı hastanesinde serum testinin folat eksikliğini tespit etme oranını ve folat eksikliği olan hastaların özelliklerini incelemektedir.
Kaynak: The American Journal of Medicine.
Folat Eksikliği Nedenleri
Çeşitli nedenlerle alyuvar sayısının azalması folat düşüklüğü durumunu meydana getirebilir. Çoğu zaman beslenme kaynaklı folat eksikliği yaşanabilir. Folat eksikliği nedenleri şu şekilde ifade edilebilir:
- Yetersiz Beslenme: Eğer çok az miktarda sebze ve meyve yiyorsanız, kan hücreleri azalabilir. Çünkü sebze tüketiminin çok az olması, kişide folat eksikliğini oluşturabilir. Sebzenin önemli olduğu kadar meyve ve tahıl ürünleri de beslenme programında yer almalıdır.
- Genetik Faktörler: Pek çok kişide folat eksikliği genetik olarak yaşanabilir. Bunun için folat takviyeleri ve beslenme programı etkili olabilir.
- Sağlık Sorunları: Eğer vücudunuzda folat emilimini etkileyen hastalıklar varsa, folat düşüklüğü meydana gelebilir. Çeşitli kanser vakaları, çölyak hastalığı ve ciddi böbrek hastalıkları buna etkendir.
- Zararlı Alışkanlıklar: Eğer hayatınızda alkole büyük oranda yer veriyorsanız, folat eksikliği ile karşılaşabilirsiniz. Çünkü alkol kan oranını azaltan ve kırmızı kan hücrelerinin oluşumunu engelleyen zararlı bir maddedir.
- İlaçlar: Kronik olarak ilaç kullanıyorsanız, folat eksikliği yaşanabilir.
Çalışma: Allen, L. H. (2008). Causes of vitamin B12 and folate deficiency.
Bulgular: Bu derleme, B12 vitamini ve folat eksikliğinin ana nedenlerine ilişkin güncel bilgileri açıklamaktadır.
Kaynak: Food and nutrition bulletin
Folat Eksikliği Belirtileri
Folat eksikliği, urasilinin insan RNA’sına büyük oranda dahil olmasına (hücre başına 4 milyon) ve kromozom kırılmalarına neden olabilir. Bu da insanlarda folat eksikliğiyle ilişkili kanser riskinin ve bilişsel bozuklukların artmasına neden olabilir. Folat eksikliği belirtileri ise aşağıdaki gibi sıralanabilir:
- Sıkça yaşanan halsizlik ve yorgunluk durumu,
- Sürekli nefes nefese kalma,
- Ciltte solgunluk,
- Baş ağrısı ve hızlı kalp atışı,
- İştah kaybı, kilo verme, uzun süre aç kalma,
- Depresyon ve keyifsizlik,
- Kaslarda görülen zayıflık,
- Tat almada görülen his kaybı.
Çalışma: Blount, B. C., Mack, M. M., Wehr, C. M., MacGregor, J. T., Hiatt, R. A., Wang, G., … & Ames, B. N. (1997). Folate deficiency causes uracil misincorporation into human DNA and chromosome breakage: implications for cancer and neuronal damage.
Bulgular: Bu derleme, folat eksikliğinin belirtileri ve nedenlerine ilişkin bilgiler sunmaktadır.
Kaynak: Proceedings of the National Academy of Sciences.
Folat Eksikliği Tedavisi
Folat eksikliğinin tedavisi öncelikle doktorunuz tarafından yazılan ilaçlarla yapılmaktadır. Bu ilaçlar kan değerlerinde düşük çıkan folat miktarını dengeler. Eğer gebelik döneminde tespit edilen bir folat eksikliği varsa, doktorunuz size uygun olan ilaçları verir ve beslenmenize folat içeren besinleri eklemenizi önerebilir.
- Folat Takviyeleri: Folat eksikliği tedavisinin en yaygın yöntemi folik asit takviyeleridir. Ağız yoluyla alınan folik asit tabletleri, eksikliği gidermede etkili olabilir.
- Diyet Düzenlemeleri: Folat bakımından zengin yiyecekler tüketmek önerilebilir. Yeşil yapraklı sebzeler, fasulye, mercimek ve portakal suyu gibi gıdalar, diyetinize ekleyebileceğiniz doğal folat kaynaklarıdır.
- Altta Yatan Nedenlerin Tedavisi: Kötü beslenme, alkol kullanımı, bazı ilaçlar ve sindirim sorunları gibi nedenler gösterilir. Bağırsak hastalıkları (örneğin, çölyak hastalığı) folat emilimini olumsuz etkileyebilir. Bu durumlarda, folat eksikliğine yol açan ana sorun tedavi edilmelidir.
- Diğer Vitaminlerle İlişkilendirme: Folik asit tedavisine başlanmadan önce, B12 vitamini seviyeleri de kontrol edilebilir.
Çalışma: Molloy, A. M., & Scott, J. M. (2001). Folates and prevention of disease.
Bulgular: Bu çalışma Alzheimer Hastalığı da dahil olmak üzere çeşitli zihinsel bozukluklar, düşük folat durumu veya yüksek plazma homosisteini ile ilişkilendirilmiştir.
Kaynak: Public health nutrition.
Folat Yüksekliği Nedir?
Folat yüksekliği, vücuttaki folik asit seviyelerinin aşırı yükselmesi durumudur. Bu durum, gıda takviyeleri veya folik asit ile zenginleştirilmiş gıdaların fazla tüketimi sonucu ortaya çıkar. Folik asit (sentetik B9 vitamini), vücutta doğal folat gibi işlev görür ama aşırı alımı bazı olumsuz etkilere yol açabilir.
Çalışma: Folate, Fact Sheet for Health Professionals
Bulgular: Folik asit, güçlendirilmiş gıdalarda ve çoğu besin takviyesinde kullanılan vitaminin tamamen oksitlenmiş monoglutamat formudur.
Kaynak: National Institutes of Health (NIH)
Folat Yüksekliği Nedenleri
Folat yüksekliği, ihtiyaçtan fazla miktarda folik asit takviyesi alınmasından kaynaklanabilir. Folik asit, sentetik bir B9 vitamini formudur ve özellikle yiyeceklerin zenginleştirilmesi veya besin takviyeleri aracılığıyla vücuda alınır.
Aşırı folik asit tüketimi, bazı durumlarda vücutta metabolize edilmeden birikir, bu da unmetabolize folik asit olarak bilinen bir duruma yol açar. Bunun sonucunda bağışıklık sistemi üzerinde olumsuz etkiler gözlemlenebilir.
Çalışma: Folate, Fact Sheet for Health Professionals
Bulgular: Folik asit, güçlendirilmiş gıdalarda ve çoğu besin takviyesinde kullanılan vitaminin tamamen oksitlenmiş monoglutamat formudur.
Kaynak: National Institutes of Health (NIH)
Folat Yüksekliği Belirtileri
Folat yüksekliği belirgin semptomlara neden olmayabilir. Bununla birlikte, aşırı folat seviyeleri B12 vitamini eksikliğini maskeleyebilir; bu da anemi ve nörolojik hasarlar gibi bazı sorunlara yol açabilir. B12 vitamini eksikliği olan kişilerde folat yüksekliği, periferik nöropati (ellerde ve ayaklarda hissizlik, karıncalanma) riskini artırabilir.
Özellikle yaşlı bireyler ve B12 vitamini emiliminde sorun yaşayan kişiler bu konuda dikkatli olmalıdır.
Blind Loop sendromu adı verilen rahatsızlık folat yüksekliğinin belirgin halidir. İnce bağırsakta bakteri oluşumuna verilen bir isimdir.
Çalışma: High folate intake linked with nerve-damage risk in older adults with common gene variant
Bulgular: Yüksek folat (B9 vitamini) tüketimi, hücresel B12 vitamini mevcudiyetinin azalmasıyla bağlantılı ortak genetik varyanta sahip yaşlı yetişkinlerde sinir hasarı bozukluğu riskinin artması ile bağlantılıdır.
Kaynak: Now.tufts.edu
Folat Yüksekliği Tedavisi
Folat yüksekliği yaşayan bir kişi öncelikle Dahiliye uzmanı ile görüşüp ilaç tedavisine başlayabilir. Folat yüksekliği tedavisi folik asit takviyelerinin sınırlandırılması ile başlar. Diyetle alınan folatın yüksek seviyelerde olması nadirdir; bu yüzden tedavi sürecinde sentetik folik asit alımı kontrol altına alınabilir.
Aynı zamanda, B12 seviyelerinin de düzenli olarak izlenmesi önerilir. Bu, özellikle “folat nedir kan tahlili” sorusuna yanıt arayanlar için önemli bir bilgidir. Kan tahlilleri aracılığıyla folat ve B12 seviyelerinin düzenli takibi, folat yüksekliğinin etkilerini önlemekte önemli rol oynar.
Çalışma: Boyles, A. L., Yetley, E. A., Thayer, K. A., & Coates, P. M. (2016). Safe use of high intakes of folic acid: research challenges and paths forward.
Bulgular: Bu çalışma yüksek folata sahip olmanın nedenlerini detaylı olarak incelemektedir.
Kaynak: Nutrition reviews.
Folat Hangi Besinlerde Bulunur?
Sağlıklı bir beden ve ideal kan değerlerine sahip olmak için beslenmeye dikkat etmek gerekir. Her besinden vücudunuzun ihtiyacı kadar yemeniz, sağlığınız için mantıklı bir karar olabilir. Eğer folat eksikliği yaşıyorsanız, listede yer alan folat içeren besinler size beslenme rehberi olabilir:
Sebzeler
- Ispanak
- Marul
- Maydanoz
- Brokoli
- Brüksel lahanası
- Kuşkonmaz
- Bezelye
- Karalahana
- Bamya
- Kereviz
- Karnabahar
- Mısır
- Mantar
Tahıl Ürünleri
- Esmer pirinç
- Tam buğday ekmekleri
- Yulaf ezmesi
Meyveler
- Portakal
- Greyfurt
- Limon
- Mandalina
- Avokado
- Muz
Bakliyatlar
- Mercimek
- Kuru fasulye
- Bulgur
| Kategori | Besinler |
| Sebzeler | Ispanak, Marul, Maydanoz, Brokoli, Brüksel lahanası, Kuşkonmaz, Bezelye, Karalahana, Bamya, Kereviz, Karnabahar, Mısır, Mantar |
| Tahıl Ürünleri | Esmer pirinç, Tam buğday ekmekleri, Yulaf ezmesi, Kahvaltılık gevrek |
| Meyveler | Portakal, Greyfurt, Limon, Mandalina, Avokado, Muz |
| Bakliyatlar | Mercimek, Kuru fasulye, Bulgur |
| Hayvansal Gıdalar | Yumurta, Karaciğer, Böbrek |
| Yağlı Tohumlar | Ay çekirdeği, Ceviz, Yer fıstığı, Fındık |
Çalışma: Cho, S., Johnson, G., & Song, W. O. (2002). Folate content of foods: Comparison between databases compiled before and after new FDA fortification requirements.
Bulgular: Bu çalışma, unlu mamuller, tahıllar ve makarnanın folat düzeylerinin iki veya üç katına çıktığını göstermektedir. Ayrıca, fırınlanmış ürün ve tahıl taneleri, kahvaltılık tahıllara kıyasla yaklaşık dörtte biri kadar folat (μg/100 g bazında) içermektedir. Çalışmaya göre kahvaltılık gevrek folatın en iyi besin kaynağıdır.
Kaynak: Journal of food composition and analysis.
Folat Hakkında Sıkça Sorulan Sorular
Folat Eksikliği Olunca Ne Olur?
Folat eksikliği, anemiye neden olabilir ve bu durumda vücut yeterince sağlıklı kırmızı kan hücresi üretemez. Sonuç olarak; yorgunluk, halsizlik, baş dönmesi gibi semptomlar ortaya çıkabilir. Hamile kadınlarda folat eksikliği, fetüste nöral tüp defektleri (beyin ve omurilik gelişim bozuklukları) gibi doğumsal anomalilere yol açabilir.
Folat Kan Tahlili Ne Demek?
Folat kan tahlili, vücuttaki folat seviyelerini ölçmek için yapılan testtir. Bu test plazmadaki veya kırmızı kan hücrelerindeki folat düzeylerini belirlemek için yapılır ve folat eksikliği veya yüksekliği gibi durumları saptamakta kullanılır.
Folat Yüksek Olursa Ne Olur?
Folat yüksekliği, fazla folik asit takviyesi almaktan kaynaklanır. Yüksek folat seviyeleri, B12 vitamini eksikliğini gizleyip nörolojik hasarlara neden olabilir.
Folatı Ne Yükseltir?
Folat seviyelerini artırmanın en yaygın yolu; yeşil yapraklı sebzeler, fasulye, mercimek gibi folat açısından yüklü gıdalar tüketmektir. Ayrıca folik asit takviyeleri de vücuttaki folat düzeylerini artırmada etkilidir. Gebelik gibi durumlarda ise folik asit takviyesi özellikle önerilir.
Folik Asit ve Folat Aynı mı?
Folat, doğal olarak gıdalarda bulunur, folik asit ise bu vitaminin sentetik halidir. Folik asit takviyelerde ve zenginleştirilmiş gıdalarda bulunur.
Folat Nasıl Bakılır?
Folat seviyeleri, kan testi ile ölçülür. Bu test, plazmada veya kırmızı kan hücrelerinde bulunan folat miktarını belirler. Özellikle hamile kadınlar, folat eksikliği riski taşıyan bireyler ve anemi belirtileri gösteren kişiler için bu test yaygın olarak yapılır.
Folik Asit İçeriği En Yüksek 15 Besin
Folik Asit Eksikliği Nedir? Belirtileri, Neden Olur?
