Kolesterol Yüksekliği Nedenleri Nelerdir?

Kolesterol, vücutta doğal olarak üretilen ve birçok hayati işlevi destekleyen bir lipid türüdür. Kolesterol yüksekliği, kandaki kötü kolesterol (LDL) seviyesinin artması ve iyi kolesterolün (HDL) düşmesi durumunda ortaya çıkan bir sağlık sorunudur. Kolesterolü yükselten nedenler arasında; genetik faktörler, doymuş ve trans yağ bakımından yüksek diyet, yetersiz fiziksel aktivite, sigara kullanımı ve aşırı alkol tüketimi yer alır.

Kolesterolü Ne Yükseltir?

• Yüksek kalorili ve trans yağ içeren gıdalar tüketmek.
• Fazla şeker ve rafine karbonhidrat tüketmek.
• İleri yaşlarda olmak.
• Yağ oranının fazlalığı.
• Diyabet.
• Karaciğer ve böbrek hastalıkları.
• Hipotiroit.
• Doğum kontrol hapları.
• Bazı ilaçlar.
• Menopoz.
• Çok fazla alkol tüketmek.
• Hareketsizlik.
• Gebe olmak.

Kırmızı et ve yağlı besinler kolesterolü yükselten yiyecekler arasındadır. Bunların yanı sıra süt, yumurta, tereyağı, margarin, krema, glikoz şurubu, şeker, her türlü kızartma, fast food kolesterolün yükselmesine neden olabilir.

Yüksek Kalorili ve Trans Yağ İçeren Gıdalar Tüketmek

Yüksek kalorili diyetler, doymuş yağ ve trans yağ açısından bol olan gıdalar, LDL (kötü kolesterol) seviyelerini artırabilir. Kırmızı et, işlenmiş yiyecekler ve tam yağlı süt ürünleri, LDL düzeylerini yükseltebilir.

Harvard T.H. Chan School of Public Health tarafından yapılan bir çalışma, trans yağ tüketiminin LDL kolesterolü artırıp HDL kolesterolü düşürdüğünü ve kardiyovasküler hastalık riskini yükselttiğini göstermiştir (Harvard Health Publishing, 2019).

Çalışma: Clifford, J., & Kozil, A. (2012). Dietary fat and cholesterol.

Bulgular: Bu çalışmada, kolesterolün vücuttaki işlevi, türleri ve yüksek kolesterol seviyelerinin sağlık üzerindeki etkileri incelenmiştir. Çalışmada, yüksek kalorili ve yağlı yiyeceklerin kan kolesterol seviyeleriyle ilişkisi detaylandırılmıştır. Özellikle doymuş yağlar ve trans yağların LDL seviyelerini artırdığı, bunun da kalp hastalığı riskini yükselttiği belirtilmiştir.

Kaynak: Colorado State University

Fazla Şeker ve Rafine Karbonhidrat Tüketmek

Fazla şeker ve rafine karbonhidrat tüketimi, trigliserit seviyelerini artırarak dolaylı yoldan kolesterol yüksekliğine neden olabilir.

Çalışma: American Journal of Clinical Nutrition

Bulgular: Bu çalışma, yüksek miktarda fruktoz içeren diyetlerin LDL kolesterol ve trigliserit düzeylerini artırabileceğini ortaya koymuştur.

Kaynak: (Stanhope et al., 2011).

İleri Yaşlarda Olmak

Yaş ilerledikçe vücudun kolesterolü metabolize etme yeteneği azalabilir. Hormonal değişiklikler nedeniyle kolesterol seviyelerinde artış gözlenebilir. Yüksek LDL ve düşük HDL (iyi kolesterol) seviyeleri ile ilişkilendirilmiştir.

Çalışma: Kreisberg, R. A., & Kasim, S. (1987). Cholesterol metabolism and aging.

Bulgular: Bu çalışma, yaşla birlikte lipit ve lipoprotein konsantrasyonlarında meydana gelen değişikliklerin incelenmesine odaklanmıştır. Araştırma, yaşlanmanın bu biyokimyasal göstergeler üzerindeki etkilerini değerlendirerek, aterosklerotik (damar sertliği) hastalık geliştirme riskinin yaşa bağlı olarak nasıl değiştiğini analiz etmektedir. Bulgular, toplam kolesterol ve LDL seviyelerinin 20 yaşından sonra hem erkeklerde hem de kadınlarda kademeli olarak arttığını göstermektedir. Erkeklerde bu artış 50-60 yaşlarında bir plato oluştururken, kadınlarda 60-70 yaşlarında zirveye ulaşmaktadır. Kadınlarda LDL artışı, 40-50 yaş arasında hızlanmakta ve 55-60 yaşlarında erkeklerdeki seviyeyi aşmaktadır.

Kaynak: The American journal of medicine.

Yağ Oranının Fazlalığı

Fazla vücut yağı, LDL kolesterolü artırırken HDL kolesterolü azaltabilir. Bununla birlikte; abdominal yağlanma, insülin direnci ve metabolik sendrom gibi risk faktörlerini de yükseltebilir. Vücut kitle indeksinin (VKİ) düşürülmesi, genel kolesterol kontrolüne katkı sağlayabilir​.

Çalışma: MIETTINEN, T. A. (1971). Cholesterol production in obesity.

Bulgular: Bu çalışma, obezite, kolesterol sentezi ve vücut ağırlığı arasındaki ilişkiyi incelemektedir. Çalışmada, düşük kolesterol içeren katı gıda diyetine tabi tutulan kontrol grubu, normolipidemik obez bireyler ve hipertrigliseridemik (Tip IV, genellikle obez) bireyler karşılaştırılmıştır. Amaç, vücut ağırlığı, yağ oranı ve kolesterol metabolizması arasındaki bağı anlamaktır. Bulgular, obez bireylerde dışkı yoluyla kolesterol eliminasyonunun belirgin şekilde arttığını ve hipertrigliseridemik bireylerde de yüksek bir eğilim gösterdiğini ortaya koymuştur. Vücut ağırlığı ile dışkıdaki nötral, asidik ve toplam steroidlerin atılımı arasında anlamlı bir korelasyon bulunmuştur; bu da vücut ağırlığı arttıkça kolesterol sentezi hızının arttığını göstermektedir. Özellikle obez bireylerde, günlük kolesterol üretimi yağ dokusu başına yaklaşık 20 mg/kg olarak hesaplanmıştır. Buna karşın, kontrol grubunda bu oran günlük 12 mg/kg vücut ağırlığıdır.

Kaynak: Circulation.

Diyabet

Diyabet, daha çok da Tip 2 diyabet, lipid metabolizmasında değişikliklere yol açarak yüksek LDL (kötü kolesterol) ve düşük HDL (iyi kolesterol) seviyelerine neden olabilir. Diyabetli bireylerde insülin direnci ve artan inflamasyon, kolesterol dengesizliklerini tetikleyerek ateroskleroz riskini artırabilir.

Çalışma: Mulec, H., Johnsen, S. A., Wiklund, O., & Björck, S. (1993). Cholesterol: a renal risk factor in diabetic nephropathy.

Bulgular: Bu çalışma, tip 1 diyabet ve nefropatiye sahip hastalarda serum lipit seviyelerinin böbrek fonksiyonu üzerindeki etkisini incelemektedir. Çalışmada, hastaların serum kolesterol, trigliserit, apolipoprotein AI ve B, ve lipoprotein(a) seviyeleri ölçülmüş ve bu değerlerin glomerüler filtrasyon hızı (GFR) düşüş oranıyla ilişkisi analiz edilmiştir. Bulgular, yüksek serum kolesterol, trigliserit ve apolipoprotein B seviyelerinin daha hızlı bir GFR kaybıyla ilişkili olduğunu göstermiştir. Düşük kolesterol seviyesine sahip ilk 10 hastada yıllık GFR düşüş oranı 1.0 ± 2.5 mL/dk olarak bulunurken, yüksek kolesterol seviyesine sahip hastalarda bu oran 4.5 ± 3.2 mL/dk’ya yükselmiştir.

Kaynak: American journal of kidney diseases.

Karaciğer ve Böbrek Hastalıkları

Karaciğer, kolesterolün sentezi ve atılımında temel rol oynayabilir. Karaciğer yetmezliği durumunda, kolesterol üretimi artabilir veya safra yoluyla atılımı azalabilir. Benzer şekilde, böbrek hastalıkları da lipid metabolizmasını etkileyerek kolesterol seviyelerinde yükselmelere neden olabilir.

Çalışma: Nemes, K., Åberg, F., Gylling, H., & Isoniemi, H. (2016). Cholesterol metabolism in cholestatic liver disease and liver transplantation: From molecular mechanisms to clinical implications.

Bulgular: Bu çalışma, karaciğerin kolesterol metabolizmasındaki kritik rolünü ve kolestatik karaciğer hastalıklarının bu süreç üzerindeki etkilerini incelemektedir. Çalışmanın bulguları, kolestatik karaciğer hastalıklarının kolesterol homeostazını bozarak kolesterol sentezini azaltabileceğini, ancak safra asidi üretiminin düşmesi nedeniyle kolesterol emiliminin de azaldığını göstermektedir.

Kaynak: World journal of hepatology.

Hipotiroit

Tiroid bezinin yetersiz çalışması sonucu gelişen hipotiroitizm, metabolik süreçlerde genel yavaşlamaya neden olabilir. Bu durum, LDL kolesterolün kandan uzaklaştırılmasını zorlaştırarak kolesterol seviyelerinin yükselmesine neden olabilir.

Çalışma: Abrams, J. J., & Grundy, S. M. (1981). Cholesterol metabolism in hypothyroidism and hyperthyroidism in man.

Bulgular: Bu çalışma, hipotiroidi ve hipertiroidi hastalarında kolesterol metabolizmasını incelemektedir. Araştırmada, 11 obez olmayan hipotiroidi, 16 obez hipotiroidi ve 13 hipertiroidi hastasının metabolik durumu değerlendirilmiştir. Çalışmanın amacı, tiroit hormonlarının LDL kolesterol ve genel kolesterol metabolizması üzerindeki etkilerini anlamaktır. Bulgular, hipotiroidi hastalarının genellikle yüksek LDL kolesterol seviyelerine sahip olduğunu göstermiştir. Özellikle obez hipotiroidi hastalarında kolesterol sentezi ve emiliminin artmış olduğu gözlemlenmiştir. Bu durum, hipotiroidide LDL artışının birden fazla mekanizmaya bağlı olabileceğini ortaya koymaktadır.

Kaynak: Journal of lipid research, 22(2), 323-338.

Doğum Kontrol Hapları

Doğum kontrol haplarının içerdiği östrojen ve progestin hormonları lipid metabolizmasını etkileyebilir. Kombine oral kontraseptifler, LDL (kötü kolesterol) ve toplam kolesterol seviyelerinde artışa neden olabilirken, HDL (iyi kolesterol) seviyelerinde de farklı dalgalanmalar görünmesine yol açabilir.

Çalışma: SONDHEIMER, S. (1981). Metabolic effects of the birth control pill.

Bulgular: Bu çalışma, doğum kontrol haplarının (özellikle östrojen ve progesteron içerenlerin) metabolik etkilerini incelemekte ve glikoz, lipid ve protein metabolizmasındaki değişikliklerin uzun vadeli etkilerini değerlendirmektedir. Doğum kontrol haplarının içerdiği hormonların biyokimyasal değişikliklere yol açabileceği belirtilmiş ve bu değişikliklerin kardiyovasküler hastalıklar ile diyabet gibi metabolik hastalıklar üzerindeki etkileri araştırılmıştır. Bulgular, doğum kontrol haplarının lipid metabolizması üzerindeki etkilerini anlamaya yöneliktir. Östrojen ve progesteron kombinasyonları, LDL kolesterol (kötü kolesterol) seviyelerinde artışa ve HDL kolesterol (iyi kolesterol) seviyelerinde azalmaya yol açabilir. Bu değişiklikler, uzun vadede koroner arter hastalığı riskini artırabilir. Bununla birlikte, bu etkilerin doza ve kullanılan progestojen türevine bağlı olarak değişiklik gösterebileceği belirtilmiştir.

Kaynak: Clinical obstetrics and gynecology.

Menopoz

Kolesterol yüksekliği neden olur sorusunun önemli yanıtlarında biri de menopozdur. Menopoz sonrası kadınlarda östrojen seviyelerindeki azalma, LDL kolesterol seviyelerinin yükselmesine ve HDL kolesterolün düşmesine yol açabilir. Bu hormonal değişiklikler, kardiyovasküler hastalık riskini artırabilir.

Çalışma: Akahoshi, M., Soda, M., Nakashima, E., Shimaoka, K., Seto, S., & Yano, K. (1996). Effects of menopause on trends of serum cholesterol, blood pressure, and body mass index.

Bulgular: Bu çalışma, menopozun koroner risk faktörleri üzerindeki etkilerini incelemektedir. Araştırmada, Japonya’nın Nagasaki bölgesinde yaşayan kadınların menopoz öncesi ve sonrası serum kolesterol seviyeleri, kan basıncı (sistolik BP), ve vücut kitle indeksi (BMI) 9 yıllık bir süreçte izlenmiştir. Çalışmaya doğal menopoz geçiren 579 kadın, cerrahi menopoz geçiren 134 kadın ve yaşa uygun erkek kontrol grupları dahil edilmiştir. Araştırma, menopozun serum kolesterolü üzerindeki etkisini anlamayı amaçlamış, bu faktörlerin yaşlanma sürecine paralel nasıl değiştiğini analiz etmiştir. Bulgular, hem doğal hem de cerrahi menopoz geçiren kadınlarda serum kolesterol seviyelerinin menopozdan hemen önce ve sonra belirgin bir şekilde arttığını göstermiştir.

Kaynak: Circulation.

Çok Fazla Alkol Tüketmek

Aşırı alkol tüketimi, LDL (kötü kolesterol) ve trigliserit seviyelerini artırarak lipid metabolizmasını olumsuz etkileyebilir. Karaciğerde yağ birikimini teşvik ederken HDL (iyi kolesterol) seviyelerinin düşmesine neden olabilir. Kronik alkol tüketimi ayrıca oksidatif stresi artırarak kardiyovasküler hastalık riskini yükseltebilir.

Çalışma: Bell, A. S., O’Connell, E. M., & Lohoff, F. W. (2022). Cholesterol and alcohol. In Cholesterol (pp. 747-767).

Bulgular: Bu çalışma, alkol kullanımının kolesterol metabolizması üzerindeki etkilerini ve bunun çeşitli sağlık sorunlarına nasıl yol açtığını ele almaktadır. Alkol, hem kolesterolü sentezleyen hücrelerde doğrudan hem de lipoprotein metabolizması ile kolesterolle ilişkili gen ekspresyonu üzerinde dolaylı etkiler yaparak kolesterol dengesini bozar. Alkolün doz bağımlı etkileri, VLDL, LDL, HDL ve trigliseritlerin konsantrasyonları üzerinde değişiklikler yaratır. PCSK9 (proprotein convertase subtilisin/kexin türü 9) adlı gen, kolesterol ve alkol metabolizmasının düzenlenmesindeki önemli rolü nedeniyle dikkat çekmektedir. Çalışma, kronik alkol tüketiminin PCSK9 düzeylerini artırdığını ve bu artışın ALD modelinde karaciğer iltihaplanmasını ve steatozisi azalttığını ortaya koymaktadır.

Kaynak: Academic Press.

Hareketsizlik

Fiziksel aktivite eksikliği, kilo alımı ve metabolik sendrom gibi sorunlara yol açarak kolesterol seviyelerini doğrudan etkileyebilir. Hareketsiz yaşam tarzı, özellikle LDL seviyelerini artırıp HDL seviyelerini düşürerek kardiyovasküler sağlığı olumsuz yönde etkileyebilir.

Çalışma: Fletcher, G. (1999). Physical inactivity as a risk factor for cardiovascular disease.

Bulgular: Bu çalışma, fiziksel aktivitenin kardiyovasküler hastalıklar üzerindeki koruyucu etkisini araştıran gözlemsel çalışmaları incelemektedir. Araştırma, fiziksel olarak aktif bireylerin, hareketsiz bireylere kıyasla koroner kalp hastalığı (CHD) riskinin daha düşük olduğunu göstermektedir. 50’den fazla gözlemsel çalışmanın bulguları, fiziksel aktivitenin kardiyovasküler sağlık üzerinde olumlu bir etkisi olduğunu ortaya koymaktadır. Hareketsizlik, kötü kolesterol seviyelerinin yükselmesine ve genel kardiyovasküler hastalık riskinin artmasına yol açabilir. Bu çalışmalardan elde edilen veriler, hareketsiz yaşam tarzının kalp sağlığı üzerinde olumsuz etkiler yarattığını ve bunun, kolesterol dengesizlikleri ve koroner hastalık riskinin artmasıyla doğrudan ilişkili olduğunu göstermektedir.

Kaynak: The American journal of medicine.

Gebe Olmak

Gebelik, hormon seviyelerinde büyük değişikliklere neden olur ve lipid metabolizmasını doğrudan etkileyebilir. Gebeliğin ilerleyen dönemlerinde, östrojen ve progesteron artışıyla birlikte trigliserit ve LDL seviyelerinde yükselme görülebilir.

Çalışma: Bartels, Ä., & O’Donoghue, K. (2011). Cholesterol in pregnancy: a review of knowns and unknowns.

Bulgular: Bu çalışma, kolesterolün insan vücudundaki rolünü ve gebelikteki etkilerini incelemektedir. Kolesterol, her hücrenin yapısında yer alan ve hormonlar, safra asitleri ve D vitamini üretimine yardımcı olan bir bileşiktir. Çalışma, gebelikte yüksek kolesterol seviyelerinin anne sağlığı ve fetüs gelişimi üzerindeki etkilerinin tam olarak anlaşılmadığını belirtmektedir. Gebelik sırasında kolesterol düzeylerinin yükseldiği bilinse de, bu durumun fetüs üzerindeki potansiyel zararları ve annenin sağlığı üzerindeki uzun vadeli etkileri konusunda daha fazla araştırma yapılması gerektiği vurgulanmaktadır.

Kaynak: Obstetric medicine.