Fosfor Yüksekliği Nedir?

Fosfor, vücutta hayati işlevleri yerine getiren temel minerallerin başında gelir. Kemik ve diş sağlığından enerji üretimine, hücre zarlarının yapısının korunmasından DNA ve RNA’nın oluşumuna kadar bir dizi rolü üstlenir. Kandaki fosfor seviyelerinin dengede olması, insan sağlığı için gereklidir. Hem yüksek hem de düşük fosfor seviyeleri, bazı sağlık problemlerinin ortaya çıkmasına neden olabilir.

Fosfor seviyelerindeki dengesizlikler, çeşitli sebeplerden ortaya çıkabilir. Bu durumların teşhis ve tedavi edilmesi, yönetilmesi, sağlık açısından büyük önem taşır. Sizler için, “Fosfor nedir?”, “Fosfor yüksekliği neden olur?” gibi soruların yanıtlarını bilimsel araştırmalar eşliğinde derledik.

Fosfor Nedir?

Fosfor (P), vücutta doğal olarak bulunan minerallerden biridir, kemik ve diş yapısında kalsiyum ile birlikte çalışır. Fosfor, vücudun çeşitli fonksiyonları için hayati öneme sahip bir mineraldir. Hücre zarının ana dokusunda, enerji üretiminde ve DNA’nın yapı taşlarının oluşumunda kullanılır. Vücut tarafından fosforun etkin ve verimli kullanılabilmesi için D vitamini gereklidir.

Fosfor sayesinde; atıklar filtre edilir, hücreler onarılır, dokular iyileştirilir. Aynı zamanda kemik ve diş sağlığı için de fayda sağlar. Fosforun vücutta doğru seviyelerde bulunması, hücre işlevlerinin düzenlenmesi için gereklidir.

Fosfor, 1669 yılında Alman Alchemist Hennig Brand tarafından keşfedilmiştir. Brand, idrarın buharlaştırılması ve arıtılması süreciyle fosforu izole ederek bu elementin varlığını bilim dünyasına tanıtmıştır. Fosfora, keşfi itibarıyla aydınlatıcı bir özellik gösterdiği için “ışık taşıyıcı” anlamına gelen “fosfor” adı verilmiştir.

Çalışma: Brand, H., & Lavoisier, A. Informasi Sains.

Bulgular: Bu çalışma fosforun ne olduğunu, tarihini ve nasıl ortaya çıktığını göstermektedir.

Kaynak: History.

Kanda Fosfor Değeri Kaç Olmalı?

Kandaki fosfor seviyeleri miligram/decilitre (mg/dL) türünden ölçülür. Sağlıklı bir yetişkinin kanında fosfor seviyesinin 2.8 ila 4.5 mg/dL arasında olmalıdır.

Bu aralık, fosforun vücutta optimal şekilde işlev görmesini sağlayıp olası sağlık sorunlarının önlenmesine yardımcı olabilir. Bu aralığın altına düşen fosfor seviyesi hipofosfatemi, üzerine çıkan fosfor seviyesi ise hiperfosfatemi olarak adlandırılır.

Günlük Fosfor Alımı Ne Kadar Olmalı?

Yaş gruplarına göre günlük fosfor alım miktarı tablosu şu şekildedir:

Çalışma: Nadkarni, G. N., & Uribarri, J. (2014). Phosphorus and the kidney: what is known and what is needed.

Bulgular: Bu çalışma fosfor homeostazisini öne sürmektedir. Fosforun ne olduğunu, kronik böbrek hastalığında (KBH) tüm nedenlerini, serum fosforunun detaylarını incelemektedir.

Kaynak: Advances in nutrition.

Fosfor Yüksekliği Nedir?

Fosfor, vücudun enerji üretiminde, kemik sağlığında ve hücresel fonksiyonlarda görev alır. Fosfor yüksekliği, kanda normal referans aralığından daha yüksek fosforun varlığı anlamına gelir. Hiperfosfatemi olarak adlandırılır. Kandaki fosfor yüksekliği ve fosfor düşüklüğü “P-Fosfor Testi” ile saptanır. Yüksek çıkan sonuçlar çeşitli nedenlerden kaynaklanabilir. Normal seviyenin (2.8-4.5) üzerinde olması fosfor yüksekliğine işaret eder.

Bu durum, genellikle; böbrek fonksiyon bozuklukları, hormonal dengesizlikler veya aşırı fosfor alımı gibi nedenlerle ortaya çıkar. Kandaki fosfor seviyesinin çok yüksek olması, kemik erimesi, damar sertleşmesi ve kalp hastalıkları gibi sağlık sorunlarına yol açabilir.

Çalışma: Moe, S. M., & Drüeke, T. B. (2003). Management of secondary hyperparathyroidism: the importance and the challenge of controlling parathyroid hormone levels without elevating calcium, phosphorus, and calcium-phosphorus product.

Bulgular: Bu çalışma, ikincil HPT’nin (sekonder hiperparatiroidizm) başarılı bir şekilde yönetilmesine yol açabilecek yeni, fizyolojik açıdan daha uygun tedavilerin geliştirilmesini incelemektedir. İkincil HPT, KBH (kronik böbrek yetmezliği) seyrinde erken dönemde gelişen ve böbrek fonksiyonu azaldıkça daha belirgin hale gelen kalsiyum, fosfor, D vitamini ve paratiroid hormonu metabolizmasındaki bozukluklardan kaynaklanır.

Kaynak: American journal of nephrology.

Fosfor Yüksekliği Neden Olur?

Fosfor yüksekliği çoğu zaman; böbrek hastalıkları, aşırı fosfor alımı ve bazı hormonal bozukluklardan kaynaklanabilir. Böbreklerin normalden fazla fosforu atamadığı durumlarda, kandaki fosfor seviyeleri artış gösterebilir.

Fosfor neden yükselir? sorusunun cevabı aşırı miktarda fosfor içeren besinlerin tüketimi olabilir. İşlenmiş gıdaların sık sık vücuda alınması bu durumu fosfor yüksekliğine davetiye çıkarabilir. Hipoparatiroidizm, yani paratiroid bezlerinin yetersizliği, fosforun vücutta anormal şekilde birikmesine neden olabilir. Bazı ilaçlar ve takviyeler de fosfor seviyelerini yükseltebilir.

Çalışma: “The role of vitamin D in phosphorus homeostasis”

Bulgular: D vitamininin fosfor metabolizması üzerindeki etkileri incelenmiş ve fazla D vitamininin hiperfosfatemiye yol açabileceği belirtilmiştir.

Kaynak: Current Opinion in Nephrology and Hypertension, 2016.

Fosfor yüksekliği nedenleri şu şekilde özetlenebilir:

• Böbrek hastalıkları
• D vitamini fazlalığı
• Fosfor içeren ilaçlar
• Şeker hastalığı
• Kalsiyum eksikliği
• Magnezyum eksikliği
• Karaciğer hastalıkları
• Hücre yıkımı (kanser hastalıkları)
• Kemoterapi
• Yüksek fosforlu beslenme (Süt ve süt ürünleri, kırmızı et vs.)

Çalışma: Hruska, K., Mathew, S., Lund, R., Fang, Y., & Sugatani, T. (2011). Cardiovascular risk factors in chronic kidney disease: does phosphate qualify?

Bulgular: Bu çalışma, yüksek fosfor seviyelerinin kardiyovasküler hastalıklarla ilişkisini ve böbrek hastalığı olan bireylerdeki etkilerini incelemektedir.

Kaynak: Kidney international.

Fosfor Yüksekliği Belirtileri

Fosfor yüksekliği yani hiperfosfatemi, vücutta çeşitli belirtilerle kendini gösterebilir. En yaygın fosfor yüksekliği belirtileri şu şekilde listelenebilir:

• Hormonal dengesizlikler
• Tiroid bezlerinin işleyişindeki bozukluk
• Sindirim sistemi sorunları
• Böbrek işlevlerinde bozulma
• Kas zayıflığı
• Eklem ve kemik ağrıları
• Yorgunluk
• Kaşıntı
• Kusma
• İshal
• Mide bulantısı
• Damar kireçlenmesi
• Kalp problemleri

Çalışma: Block, G. A., Hulbert-Shearon, T. E., Levin, N. W., & Port, F. K. (1998). Association of serum phosphorus and calcium x phosphate product with mortality risk in chronic hemodialysis patients: a national study.

Bulgular: Çalışma, kronik hemodiyaliz hastalarında yüksek fosfor seviyelerinin mortalite riskini artırdığını ve bununla ilişkili belirtileri detaylandırmaktadır.

Kaynak: American Journal of Kidney Diseases.

Fosfor Yüksekliği Nasıl Düşürülür?

Fosfor yüksekliğini yönetmek için çeşitli stratejiler izlenebilir. Beslenme programına yüksek fosfor içeren besinler eklenmez ya da alımları sınırlandırılabilir. Bu fosfor seviyelerini düşürmenin temel adımlarından biridir. Özellikle fosfor açısından zengin işlenmiş gıdalardan ve fosfor katkı maddelerinden kaçınılabilir.

Fasulye çeşitlerinden, gaz içeren içeceklerden, kuru yemişlerden, hazır paketli gıdalardan, balık ve işlenmiş etlerden uzak durulması gerekir.

Çalışma: Ketteler, M., Block, G. A., Evenepoel, P., Fukagawa, M., Herzog, C. A., McCann, L., … & Leonard, M. B. (2017). Executive summary of the 2017 KDIGO Chronic Kidney Disease–Mineral and Bone Disorder (CKD-MBD) Guideline Update: what’s changed and why it matters.

Bulgular: Bu kılavuz, kronik böbrek hastalığı olan hastalarda mineral ve kemik bozukluklarının yönetimini ele almakta ve fosfor alımının sınırlanmasını önermektedir.

Kaynak: Kidney international.

Düzenli egzersiz ve sağlıklı bir yaşam tarzı da fosfor metabolizmasını iyileştirerek yüksek fosfor seviyelerini yönetmeye yardımcı olabilir. Egzersiz, kas kütlesini artırarak fosforun hücresel düzeyde daha iyi kullanılmasını sağlayabilir.

Çalışma: Tentori, F., Blayney, M. J., Albert, J. M., Gillespie, B. W., Kerr, P. G., Bommer, J., … & Port, F. K. (2008). Mortality risk for dialysis patients with different levels of serum calcium, phosphorus, and PTH: the Dialysis Outcomes and Practice Patterns Study (DOPPS).

Bulgular: Bu çalışma, hemodiyaliz hastalarında serum fosfor, kalsiyum ve paratiroid hormon (PTH) seviyelerinin ölüm riski üzerindeki etkilerini incelemekte ve fosfor yönetimi için çeşitli stratejileri tartışmaktadır.

Kaynak: American Journal of Kidney Diseases.

Ayrıca fosfor yüksekliğini düşürmek için şu adımlar uygulanabilir:

• Düşük fosforlu diyet,
• Böbrek hastalıklarının tedavisi,
• Yeterli su tüketimi.

Fosfor Düşüklüğü Nedir?

Fosfor düşüklüğü (hipofosfatemi), kanda fosfor seviyesinin normalin altına düşmesi durumudur. Normal fosfor seviyeleri genellikle 2.5 – 4.5 mg/dL arasında olmalıdır. Bu seviyenin altına düşüldüğünde, vücut fonksiyonları olumsuz etkilenebilir.

Fosfor Düşüklüğü Neden Olur?

Fosfor düşüklüğünün başlıca nedenleri şu şekilde listelenebilir:

• Yetersiz fosfor alımı
• Gastrointestinal Bozukluklar (Emilim bozuklukları, Crohn hastalığı veya çölyak hastalığı)
• D vitamini eksikliği
• Kronik alkol tüketimi (Alkolizm)
• Şiddetli yanık ve travmalar
• Bazı ilaçlar (İnsülin, antiasitler ve bazı diüretikler)

Fosfor Düşüklüğü Belirtileri Nelerdir?

Fosfor düzeyinin normal referans aralığının altında olduğu şu şekilde anlaşılabilir:

• Kas ağrıları
• Kas güçsüzlüğü
• Kemik ve eklem ağrısı
• Kemiklerde kırılganlık ve güçsüzlük
• Yorgunluk
• Zihinsel bulanıklık
• Anoreksiya veya iştah kaybı
• Solunum problemleri
• Antrenman kapasitesinde düşüş

Çalışma: “Hypophosphatemia and its effects on muscle and skeletal health”

Bulgular: Hipofosfatemi durumunda kas zayıflığı ve kemik kırılganlığının arttığı gözlemlenmiştir.

Kaynak: Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 2018.